Street Art in Berlin, LEGO in kogelgaten

Al surfende kwam ik via de interesante website The Pop-up-City op het bovenstaande kunstproject van Jan Vormann. In mijn ogen een geniale combinatie van kunst, historie en LEGO. Deze kleine interventies herbergen hetzelfde idee als het onderwerp van mijn master onderzoek: nieuwe betekenis geven aan the voids in Berlin door creatief gebruik.

Foto's afkomstig van Yatzer.

Skulpturenpark Berlin

De Muur heeft Berlijn in tweëen gesplitst. De scheiding was en is fysiek en sociaal. Fysiek zijn er door de muur wijken uitelkaar getrokken, huizen gesloopt, straten afgesloten en kerken gesloten. De sociale scheiding kent vele gezichten, zo konden mensen van de ene op de andere dag hun overbuurman niet spreken, of niet meer naar hun werk of school. Ook hebben de twee verschillende systemen, kapitalisme versus communisme, een andere mentaliteit levenshouding tussen Ossies en Wessies gecreeerd. Ik ga hier niet verder in op de sociale effecten.

Na de val van de muur was de barriere weg, plotseling ontstonden er grote lege plekken midden in de herenigde stad. De Duitsers hebben met hun kenmerkende grundlichkeit de muur zorgvuldig uit het stadslandschap verwijderd. Niettemin zijn er nog steeds er overal restanten te zien in de fysieke omgeving, details als lantaarnpalen, elektriciteits huisjes en stippellijnen op muren. Open plekken als Potsdamerplatz zijn nu al volgebouwd. Onderstaande foto geeft bijvoorbeeld de plannen weer voor een nieuw luxe appartementen complex dat in de buurt komt van het Skulpturen Park. Toch zijn er in Berlijn nog genoeg plekken over. Dit is niet zozeer negatief voor Berlijn, deze open plekken bieden kansen voor nieuw creatief gebruik. Vandaag ben ik naar een van deze open plekken gefietst: Skulpturen Park Berlin.

Het is voor een Nederlander die volgebouwde steden gewend is een rare gewaarwording. Midden in de stad is er een open vlakte, een wildbegroeide plek die ogenschijnlijk niet gebruikt wordt. Op het driehoekige plot van Skulpturenpark worden gedurende de zomer periode verschillende tentoonstellingen georganiseerd. Door de lege plek te gebruiken voor tentoonstelling krijgt het een nieuwe betekenis. De eens verlaten afgesloten plek wordt geopend voor het publiek. Tegelijkertijd werpt het ook een drempel op. Kunst is tenslotte niet aan allen in de maatschappij besteed.


Toen ik aan kwam fietsen werd er net een tentoonstelling geopend. Een raar houten bouwwerk stond tussen het onkruid en de wilde bloemen. Ik stelde een man wat vragen en deze bleek de organisator te zijn. Na een goed gesprek, begon de lezing over een futuristische stad. Een utopische gesloten leefwereld die in het heelal zweeft, naar het voorbeeld van het Biossphere project. Het was een ietwat vreemd verhaal in Duits en Engels, waarbij ondertussen gekleit mocht worden. Ik vond eigenlijk vooral het worstje van de BBQ erg lekker, en genoot van het uitzicht op de omgeving. Plotseling begon het hard te regenen, knus met zijn tienen in het hokje werd het laatste deel van het verhaal verteld. Na nog wat gebladerd te hebben in een boek over futurische psychedelische wooncommunes uit de jaren ‘60 werd het tijd om naar hun huis te gaan. Terug naar mijn geheel niet utopische, doch zeer aangename nieuwe leefomgeving.

Publiek Plakboek

Blogs zijn eigenlijk publieke plakboeken. Het zijn digitale bladzijdes die gevuld worden met plaatjes en verhalen, die iedereen met toegang tot cyberspace kan lezen. Ik plak nu de flyer in van Beach61park, een beachvolleybal strand in Berlijn. Gisteren ging ik met Jonas mijn huisgenoot en zijn vrienden volleyballen. Een mooie zwoele zomeravond een balletje slaan met Duitsers. Er was een relaxte sfeer, ergens op een open plek in de stad hebben ze een grote bak zand neergegooit en netten geplaatst. Ook nog een houten bar erbij en het plaatje is af. Het uitzicht is magnifiek, op de voorgrond zie je een nietszeggend grasland met daarboven de S-bahn die voorbij zoeft en op de achtergrond zie je de torens van Potsdamerplatz. De oranjegekleurde lucht die wordt geraakt door de groene kubus van Renzo Piano. Natuurlijk dook ik lekker door het zand en lachte inwendig om de Duitsers die daadwerkelijk roepen: 'jetz geht los'!

Tresor, Wertheim en een oude elektriciteitscentrale

Afgelopen Juni was ik met mijn master stadsgeografie op excursie in Berlijn. Voor een lezing van een planoloog werkzaam bij gemeente Berlijn moesten we naar een gebouw in de wijk Mitte. Samen met Yao en Jonny, twee medestudenten, liepen we een beetje rond in de wijk. We passeerden de Chinese Ambassade net na de Jannowitzbruck S-station en sloegen de hoek om. In een beetje nietszeggende straat zagen we aan de linkerkant een groot gebouw liggen. Uit nieuwsgierigheid gingen we wat dichterbij kijken. Jonny wist zich te herineren dat hier een technoclub was. Toen werd ik helemaal nieuwsgierig. Het hek stond open, ik liep het terrein op.

Een man was de stoep voor het gebouw schoon aan het vegen, verder gebeurde er weinig. Ik vroeg de man of we misschien binnen mochten kijken. Welnu dat was een beetje problematisch, dat kon eigenijk niet. Een andere man kwam aanlopen, de beide mannen kenden elkaar en overlegden. Ik richtte me tot de nieuwe man. Ja, waarom wilde we dan naar binnen? Ik vertelde over mijn onderzoek naar tijdelijk gebruik, en dat deze plek relevant kon zijn voor mijn onderzoek. Op welke universiteit zaten we dan? Universiteit Utrecht. Ah, dan konden we Nederlands praten. De man bleek een Nederlander te zijn, die booker was van de club. Ja, misschien kon hij toch wel even het gebouw laten zien. Yes!

De korte rondleiding van tien minuten werd ruim een half uur. Waarin de Nederlander vanalles vertelde over deze oude elektriciteitscentrale, die na die Wende werd gesloten. Het is een bruut groot gebouw, een kathadraal van beton, met een centrale hal waar vierduizend mensen in kunnen. We begonnen echter in de kelder, waar de technoclub Tresor nu zit.
Door deze gang

kwamen uit in de volgende zaal

De foto's van de binnenkant van het gebouw zijn allemaal afkomstig van Tresor´s website. We mochten namelijk zelf geen foto´s nemen. De meeste Berlijnse clubs verbieden foto's te maken binnen. De Nederlander vertelde erbij dat de zaal aan bedrijven wordt verhuurd voor fotoshoots. Zo was er al een autoreclame opgenomen in de grote hal. De vervallen elektriciteitscentrale heeft dus zijn commerciele waarde gevonden. Het kan dienen als oud industrieel theater voor de nieuwste auto. Na de kelder zijn we met trappen naar vele verdiepingen van het gebouw gelopen. Ook met uitzicht op de grote hal. Onderstaande foto geeft een klein beetje een idee van de sfeer.

Het gaf een beetje spooky gevoel, rauw, veel beton, sporen van industrie, verbrokkelde muren, gaten in de vloer. Na de trappen te beklommen te hebben met enkel licht van de mobiel kwamen we aan in de indrukwekkende bovenste kamer. Het voelde aan als het ruim van een schip, een gigantische kamer die op het dak van het gebouw staat. De vloer onder de duivenschijt, en licht dat valt door de ronde ramen dicht tegen het plafond aan. Er was niks in de zaal, maar je kon zo een volgende club voorstellen. De ondernemers bleken op zoek te zijn naar 20/30 miljoen euro om de centrale hal brandveilig etc. te maken, zodat er megafeesten gehouden konden worden. Tsja, het was alleen moeilijk om aan investeerders te komen, zeker in tijden van crisis. Door een kleine deur stapten naar buiten en zo stonden op het dak, met een magnifiek uitzicht over de stad.


In een van de kamers in het inmense gebouw, ze vermoedden dat er nog steeds kamers waren die nog niet ondekt waren, stonden kluisjes. Deze kluisjes hebben de mensen van Tresor meegenomen van de vorige tijdelijke locatie: de ondergrondse kluis van de Wertheim-bank. Die kelder was onderdeel van het legendarische Joodse warenhuis aan de Leipziger strasse. Deze kluisjes staan symbool voor de club, tresor betekent in het Duits kluis. In het boek 'Boze geesten van Berlijn' van Philippe Remarque lees ik over het warenhuis van de joodse familie Wertheim : 'Het was een majestueuze 'kathedraal van de commercie', het Duitse antwoord op Harrods, Galeries Lafayette en Macy's. Alles konden de Berlijners er krijgen, van zeldzame kazen tot auto's.' Over de kluisjes en het einde van club Tresor op de locatie van de Wertheim-bank: 'Tresor moet al wijken voor nieuwbouw. Ik tref de eigenaar ontredderd aan op een stoel buiten de club. De beroemde kluisjes liggen in stapels op de grond. Steeds meer worden erbij gekwakt. Aan een ronde oude jaren-zeventig-bar in het gras zitten de stamgasten te treuren. Ik vraag wat er aan de hand is. Een jongen wijst op een groot reclamebord met daarop een uitnodigende tekening van het gebouw dat hier zal verrijzen. 'The New Berlin' , leest hij voor. Vol verachting, maar machteloos.' (p. 130-134).

De oude club Tresor gevestigd in de Wertheim-bank:

De kluisjes zijn dus meegenomen naar de nieuwe locatie in de electriciteitscentrale. Dit is typerend voor de Berlijnse clubscene waarin clubs van locaties wisselen en de interactie aangaan met het gebouw. Alleen is de magie van voorheen verloren gegaan. Mijn huisgenoot vertelt me dat Tresor al tijden niet meer de club van Berlijn is. Ik blader door mijn fotoboek Temporary Spaces en kijk met bewondering naar de oude foto's van Tresor en besluit om binnenkort toch zelf eens de sfeer te gaan proeven, 's nachts.

Görlitzer Park

Studeren am Kanal

Vanmiddag pakte ik mijn Hollandse fiets en toog naar het gras langs het kanaal. Op tien minuten fiesten van mijn kamer ligt Kreuzberg aan het water te hangen, zonnen, studeren, drinken. Mezelf worstelend door wetenschappelijke artikelen kijk ik zo af en toe rond. Ik zie Turkse kinderen stoeien met hun vader. Studentes nonchalent hun fiets in het gras leggen om rustig te gaan zonnen. Het drukke verkeer is ver weg, het water geeft rust. Er dobbert iemand in een bootje op het kanaal. Hij ligt pontificaal te bellen en kijkt triomfantelijk rond. Ja meneer, je bent in het middelpunt van het schouwspel! Op de achtergrond hoor ik Oosterse muziek uit een radio en naast me worden de zwanen gevoerd. Het is aangenaam om hier te liggen en mijn onderzoek door te nemen. Wat ga ik doen? En hoe precies? Toen mijn maag begon te knorren, ben ik rustig naar de Vietnamees gefietst. Na een goede bandnudelsuppe mit hahnefleisch zit ik nu even thuis. Dadelijk weer naar buiten, een biertje in het park.

Kamer

Het eerste weekend

Hier zit ik dan. In Berlijn. Het is avond en de geluiden van het verkeer van de Urbanstrasse vermengen zich met de muziek uit mijn boxen. Terwijl Gustav zingt over 'verlass die stadt' ga ik het juist hebben over het verhuizen naar de stad. Voor mijn master thesis ga ik de komende vier maanden onderzoek doen in Berlijn. Als een ware geograaf ga ik het veld in: observeren en interviewen. Het onderwerp van mijn thesis is het tijdelijk gebruik van verlaten plekken. Ik zal op deze blog schrijven over het onderzoek, voortgang, maar vooral ook verhalen vertellen over de stad Berlijn.

Afgelopen vrijdag ben ik vertrokken met Hein en Leo. We hebben de auto vol geladen en zijn vroeg in de ochtend gaan rijden. Ik had natuurlijk teveel spullen verzamelt, dus het paste allemaal maar net in de auto. Toen the Doors begonnen te zingen over de riders in the storm brak bij ons op de weg het onweer los...door regen en wind reden we Berlijn tegemoet. Uiteindelijk kwamen we aan bij de Urbanstrasse in het drukke Kreuzberg. Alles weer uitpakken en de kamer inrichten. Gelukkig waren Jonas und Ingmar, mijn nieuwe huisgenoten, zo aardig te helpen bij het sjouwen van de dozen naar de derde verdieping.

Berlijn is groot, toch kom je zo nu en dan 'bekenden' tegen. Rustig zaten we een pilsje te drinken en van de reis te bekomen in de Graefestrasse toen Olaf Alden vrolijk langs kwam lopen met zijn gehele gezin. Olaf was een spreker op de excursie naar Berlijn van mijn master stadsgeografie afgelopen juni. Hij vertelde ons toen over een hiphopproject met kansarme jongeren en nu liep deze 'coole' Amerikaanse hiphopper langs met zijn Duitse vrouw. Erg leuk, ik groette hem en legde uit waar ik hem van kende. Na een kort gesprekje ga hij me snel zijn visitekaartje want hij moest verder met de kinderen. Ik ga hem binnenkort maar eens bellen.

Meteen vrijdagavond liep ik al rond in een 'vertrouwde' omgeving: IKEA. Er kan met enige zekerheid gesteld worden dat dit bedrijf de hofleverancier is van mijn kamer. Bed, stoel, bureau, kast, wasmand het komt allemaal van mijn werkgever vandaan. Gelukkig functioneert mijn kortingspasje ook gewoon in Duitsland. Edi, de cassiere die kwam helpen bleek een Nederlandse man te hebben en had lang in Amersfoort gewerkt. Dat was helemaal verassend om Nederlands te praten met een Duitse in de Berlijnse IKEA. De eerste cultuurverschillen konden al opgemerkt worden, in de IKEA nota bene. De gele tassen worden niet zoals in Nederland lekker rommelig bij elkaar gepropt in van de grote stalen karren. Nee, nee dat zou een veel te chaotisch beeld geven! Er wordt een bedrijf ingehuurd, die mannetjes stuurt om de tassen netjes op te vouwen en in keurig stapels in dezelfde karren te leggen. Ook staan er op de naambordjes geen voornamen zoals in Nederland, maar alleen de voorletter en dan de volledige achternaam. De keukenverkoper in Berlijn zal geen 'je' zeggen tegen zijn klant verwacht ik.

Zaterdagavond hebben we heerlijk Turks gegeten op het plaatselijke buurtfeest. De Graefekiez is een populaire buurt geworden de afgelopen jaren, veel jonge gezinnen, kleine bedrijfjes en mooie straten met plantanen en leuke barretjes. Deze Graefekiez ligt op vijf minuten lopen van mijn kamer. Als ik het drukke verkeer zat ben, kan ik de hoek omslaan en rustig een boekje lezen in het park. Op het buurtfeest stonden de Turkse huismoeders lekkere dingen te verkopen en er was een geniaal koffietentje in een klein autootje.

Vandaag, zondag zijn we naar de Flohmarkt am Mauerpark gegaan. We baanden ons een weg door de massa's mensen op zoek naar een leuk tafeltje voor mijn kamer. Het is ongelofelijk wat ze allemaal voor lelijke en mooie dingen verkopen. Oude kleren, spiegels, platen, kasten, stoelen etc. Het ronde tafeltje waar ik nu aan zit te typen is het uiteindelijk geworden. Er zit een hendel aan waarmee je de poten kunt uitdraaien, zo wordt het blad hoger. Een stukje antieke techniek, die ik bewonder.

Hier. In Berlijn. Aan een ronde tafel. Het is het prille begin. Ik ben benieuwd wat de stad me gaat geven. De mensen en stenen zullen me verhalen vertellen. Al lopend ga ik luisteren en terug praten.